Onderprikkeld?

Geen zin, down, moe, lamlendig, chagrijnig, sleur, routine, je mist iets, maar je komt er niet uit wat. Je denkt misschien dat je rust nodig hebt, omdat je denkt dat je overprikkeld/oververmoeid bent, maar dat helpt niet…  Mogelijk ben je dan een onderprikkelde HSP of hoogsensitieve HSS.

Naar aanleiding van mijn blogs over onderprikkeling kreeg ik soms de reactie: “Goh je kan overal wel een probleem van maken! Simpel, ga gewoon iets anders doen, duhh!”
Mijn reactie is dan: was het maar zo simpel! Onderprikkeling is net zo vervelend als overprikkeling. Je raakt uit balans. Vaak is de onderprikkeling niet zomaar ontstaan, net als overprikkeling.

Geïnspireerd door Annek Tol en haar Cirkel van Overprikkeling, heb ik fases & oorzaken opgesteld die ik zie bij mentaal-emotionele onderprikkeling bij hoogsensitiviteit. Ik gebruik hierbij de metafoor van een leeggelopen fles.

1. Onderprikkeling ontstaan in de jeugd

2. Lange termijn onderprikkeling

3. Tijdelijke onderprikkeling

4. Korte termijn onderprikkeling

5. Dagelijkse onderprikkeling

Het is belangrijk om te bepalen in welke fase jouw onderprikkeling is ontstaan, zodat je het juiste kan doen om anders te gaan denken of ander gedrag te vertonen waardoor je lekkerder in je vel gaat zitten. Deze blog gaat in op het fundament van jouw onderprikkeling: Jouw jeugd.

Waarom de jeugd?

In je vroege jeugd ontstaan een set fundamentele waarden die je zijn aangeleerd, maar jou nu niet meer helpen bij het bestrijden of voorkomen van je onderprikkeling. Bijvoorbeeld voldoen aan verwachtingen, veiligheid, zekerheid, presteren en waardering.

Welk type jeugd kan onderprikkelend zijn?

Had jij een jeugd die zich tekende door structuur, routine, tijdschema’s, rust, reinheid en regelmaat? Was er weinig afwisseling in de dagen, kreeg je weinig stimulans en uitdaging van je ouders? Waren er vaste herhalende patronen in bijvoorbeeld de activiteiten die het gezin ondernam? Of deed jij te lang een hobby/sport waar je hart niet lag, maar bleef je dat doen, omdat de anderen dat ook deden of om je ouders een plezier te doen?
Was er bij jou thuis veel aandacht voor hoe het “hoort en hoe het moet”? Waren je ouders of familie gericht op veiligheid, zekerheid, presteren? Vertoonden ze risicomijdend gedrag?
De kans op onderprikkeling is dan groot!

Hoe ging jij als kind om met onderprikkeling? 

Je ging mogelijk je eigen creativiteit inzetten om voldoende prikkels te vinden, veel fantaseren, verhalen maken, de boeken in duiken of juist gevaar en uitdaging opzoeken, nieuwe dingen uitproberen, je zintuigen optimaal benutten. En misschien vonden je ouders dit eng, raar of ‘niet normaal’, of wisten ze zich er geen raad mee omdat het afweek van de norm of hoe ze zelf zijn? Je ouders remden je af of stimuleerde je niet in je ontwikkeling met liefdevolle goed bedoelde adviezen: “ niet doen, pas op, zou je dat nu wel doen, is dat wel verstandig, stel niet zo moeilijke vragen, wat vergezocht, ga maar iets anders doen, doe eens rustig, droom niet zo, doe beter je best en dat kan je niet”.  Allemaal van die uitspraken met de intentie om jou te willen behoeden.
En stel je eens voor dat je een introverte rustzoekende ouder hebt en jij een extravert sensationseeker HSP-er bent? Twee HSP-ers met twee totaal uiteenlopende behoeftes.

Welke strategie koos jij als kind?

Hieronder lees je 4 voorbeelden die ik vaak tegen kom in mijn coachingspraktijk, als HSP-ers last hebben van onderprikkeling.

1. Aanpassingsgedrag
Je hebt een veilige basis mee gekregen, maar je ging vanuit je hooggevoeligheid aangepast gedrag vertonen om te voldoen aan de verwachtingen van je omgeving. Dus je ging misschien nog harder je best doen om succesvol te zijn in de ogen van je omgeving, je ging nog beter je best doen in hoe het hoort. Je ging ongemerkt steeds meer op in misschien wel de massa. Dan was je omgeving blij en was je voelbrein ook blij met de waardering die volgde. Ik heb wel eens tegen een client gezegd: jij bent een parkiet en probeert steeds een grijze muizenpak aan te doen. Maarja, die veren piepen er af en toe tussen uit :-).

2. Tegendraads gedrag
Je kan ook recalcitrant, dwars gedrag gaan vertonen, omdat je aan alles voelde dat je iets heel anders wilde doen “Ik doe het zelf wel! Ik doe het lekker toch!”. Het gevolg kan zijn geweest dat dit gedrag steeds werd afgekeurd door ouders en andere gezaghebbers zoals docenten. Waarbij ongemerkt je zelfvertrouwen afbrokkelde en gedachten en overtuigingen ontstaan zoals “Ik kan het niet”, “Ik ben een outcast”, “Ik hoor er niet bij”, “Ik doe alles fout”, “Ik deug niet”.

3. Prestatiegedrag
Een andere strategie is nog harder je best doen, het uiterste uit jezelf te halen, zelf doelen gaan stellen omdat je dan tijdelijk jezelf goed kon uitdagen en resultaten boekte. Je kon laten zien dat je iets kon, ondanks dat je ‘anders’ deed. Het zorgde ervoor dat je erbij hoorde. Je werd daarmee succesvol, resultaatgericht en kreeg perfectionistisch gedrag.

4. Dromerig gedrag
Van de buitenwereld hoefde je geen stimulans, uitdaging en motivatie te verwachten. Je zintuigen werden onvoldoende geprikkeld. Dus zocht je het alternatief intern op. Droomde je in je hoofd weg, een fantasiewereld of in scenario’s hoe het zou zijn als… Je beleefde de prikkels intern en dat zorgde voor intense diepgaande ervaringen. In de buitenwereld kwam er echter weinig uit je handen (je had het immers in je hoofd veel leuker).

Wat zijn de gevolgen als volwassene? 

Als volwassene, kan het lastiger zijn om vernieuwing in het leven toe te laten door je aanpassingsgedrag: wel willen, maar niet durven of denken dat het toch niet lukt, niet kan, niet hoort of niet mag. Hierbij kan je een passieve gedragsstrategie ontwikkelen. Vaak ben je als volwassene dan onzeker, twijfel je veel over je keuzes en ben je geneigd te kijken naar een ander. Je eigen onderprikkeling los je niet op, omdat je zelf een vermijdende strategie hebt geleerd: iets niet doen wat je stiekem wel graag wilt doen. Dit doe je uit angst om anders te zijn en risico’s te lopen of omdat het niet zo hoort.

Het kan moeilijk zijn om op je eigen benen te staan, het stuur van je eigen leven in handen te nemen. Je kan een negatieve eigenwaarde hebben gekregen door alle afkeuring. Daardoor ben je geneigd om veel goedkeuring, advies en bevestiging van je omgeving te vragen. Het kan tot onderprestatie leiden. Een actievere gedragsstrategie leren, brengt vaak snel verbetering.

Wat ik ook vaak zie, is onderprikkelde HSP-ers die juist keihard werken, een voorbeeld zijn voor anderen, succesvol zijn in hun werk of ondernemerschap. Dat zijn mensen die volgens maatschappelijke normen en de normen van hun ouders en familie ‘geslaagd’ zijn. Ze hebben zich aangepast aan “hoe het hoort en wat men verwacht”. Maar in hun hart zijn ze helemaal niet blij met wat ze doen, en ze raken ondertussen opgebrand  door de onderprikkeling. Hun aanpassingsgedrag is een succes voor de maatschappij en de omgeving. Deze HSP-ers denken dat ze alleen geslaagd zijn bij dit succes. Zij zijn hun rol of bedrijf geworden. Daarnaast is er een leeg niets, een zwart gat van het onbekende, wat hen angst aanjaagt.

Bij de dromerige types komt er niets uit de handen. In je hoofd heb je het al tien keer beleefd en daar is het veel spannender en leuker geweest. Of je vervalt in tig als-dan scenario’s en komt niet meer tot een daadkrachtig gevoel. Je gaat niet over tot actie en blijft twijfelen en dan nog:  Je hebt het al meegemaakt en dus hoef je niets meer te doen in de ‘echte’ wereld. Dat kan alleen maar tegenvallen of fout gaan.

Wat heb je te doen?

Dit zijn enkele voorbeelden hoe onderprikkeling in je fundament van je jeugd ontstaat. Je onderdrukt een deel van wie je in essentie bent en leeft de waarden van de omgeving waar je in bent opgegroeid. Tijd om je hier bewust van te zijn en te bepalen welke waarden JIJ belangrijk vindt. Hoe wil jij je leven leven? Wat werkt voor jou? Ongetwijfeld zijn dat waarden als vrijheid, plezier, diversiteit & uitdaging! En werk aan datgene wat je belemmert om hier vol voor te gaan. Zorg voor de juiste omgeving, bijbehorend gedrag, leer de juiste vaardigheden, treedt uit je comfortzone, overtuig jezelf, wees jezelf!

Deel dit artikel op: